Chúng tôi gặp Bert Ackley tại studio của anh tại Thảo Điền, nơi anh đang là nghệ sĩ lưu trú của @a.farm.saigon . Giữa ngổn ngang các máy quay cũ, dây cáp, đồ đạc lằng nhằng, Bert đùa rằng hi vọng không có thiết bị nào phát nổ vì đó là một ngày hè nóng khủng khiếp. Anh muốn giới thiệu một băng VHS mà anh mới thực hiện. Tiếc là phần cover của hộp băng chưa hoàn chỉnh, nhưng trang vinatapes của Bert vẫn chạy tốt sau hơn hai năm rưỡi.
Bert, tại sao chúng ta không bắt đầu bằng việc bạn giới thiệu một chút về bản thân và một chút thông tin về dự án của bạn?
Bert: Ok. Vậy tên tôi là Bert. Tôi hiện là nghệ sĩ lưu trú tại a.farm, nơi hiện là studio của tôi. Tôi đang trong quá trình thực hiện dự án Vinatapes - một dự án lưu trữ. Tôi bắt đầu dự án này khi đang sống ở Hà Nội. Về cơ bản, tôi không bắt đầu dự vì lý do cụ thể nào cả. Tôi thích các loại máy quay cũ chỉ để sử dụng cho vui, và tôi đã tìm kiếm các băng cũ ở chợ để có thể tái sử dụng và ghi đè lên, hoặc các băng mới chưa được dùng trong các thùng hàng cũ vì chúng rẻ hơn nhiều.
Tôi bắt đầu tìm thấy các băng có nhiều nội dung hấp dẫn trên đó, ví dụ như các địa điểm ở Việt Nam, sự kiện như sinh nhật, đám cưới, v.v. Tôi tò mò muốn biết những câu chuyện được ghi lại trên đó, và chính từ sự quan tâm này mà tôi bắt đầu capture những cảnh quay này. Đó là một quá trình khá phức tạp. Tôi phải trả tiền cho người khác để hỗ trợ tôi chuyển đổi những đoạn phim thô (footage) này vì chất lượng dữ liệu trên các băng này bắt đầu phá hỏng máy quay của tôi. Sau đó, tôi thực sự thích thú và ngạc nhiên với những kết quả đạt được. Tôi bắt đầu tìm kiếm trên YouTube vì tôi thấy việc tìm kiếm thông tin dễ dàng hơn nhiều. Vốn tiếng Việt của tôi đủ tốt để sử dụng các từ khóa và tên địa điểm. Vì vậy, dự án đã chuyển sang việc tìm kiếm trực tuyến các đoạn phim, và tôi đã bắt đầu một trang Instagram để cho mọi người cùng được xem những gì tôi đã tìm thấy. Dự án đã đi theo nhiều hướng kể từ đó.
Tôi muốn hỏi bạn một câu hỏi liên quan đến cách thức sáng tạo. Khi bạn tìm thấy những cuộn băng này, quá trình biên tập diễn ra như thế nào? Bạn chọn những tư liệu gì và bỏ qua những gì? Bởi vì cách bạn giải cấu trúc rồi lắp ráp lại làm tôi nhớ đến sampling trong âm nhạc.
Bert: Câu hỏi này khá hay. Tôi đã xem rất nhiều thứ mà tôi không thực sự cần xem. Có rất nhiều đám cưới; có rất nhiều video về gia đình ăn tối… điều này cũng vẫn thú vị thôi. Nhưng những gì làm cho một đoạn phim nổi bật đối với tôi rơi vào một vài danh mục. Ví dụ, các địa điểm ở Việt Nam mà tôi không hiểu rõ với những gì đã xảy ra trong những năm 80 hoặc 90.
Ngoài ra, hiển nhiên là sự hài hước. Nếu có yếu tố hài hước, tôi sẽ lưu lại và chọn nó. Tôi cũng sẽ nói là phong cách chỉnh sửa cũng rất quan trọng. Vì vậy, nhiều video này là các bản sao cuối cùng — đoạn phim thô được quay; nó được gửi đến một videographer hoặc một đội ngũ editor, và họ là những người đã thêm các hiệu ứng sến sẩm, loè loẹt, ngớ ngẩn mà chúng ta đều yêu thích. Một số biên tập viên hơi “điên” hơn những người khác, và bất cứ điều gì dễ thương, hài hước, thú vị về mặt lịch sử hoặc thú vị từ góc độ chỉnh sửa đều rất thú vị đối với tôi.
Chúng ta đã nói về yếu tố "cool" — những phong kỳ lạ, thú vị. Có điều gì cụ thể về văn hóa thường ngày của người Việt Nam truyền cảm hứng cho dự án của bạn hay nó chỉ đến từ cách tiếp cận thuần túy về mặt thẩm mỹ?
Bert: Tôi sẽ nói đó là một chút tình cờ. Tôi chưa bao giờ coi mình là một nhà lưu trữ. Tôi chưa bao giờ quan tâm đến việc lưu trữ. Tôi thực sự thích sự hoài niệm; tôi thích quá khứ và những thứ tương tự. Vì vậy, nếu xét theo nghĩa đó thì không phải tình cờ mà tôi lại có thể thích một cái gì đó như các định dạng truyền thông cũ (analog). Nhưng tôi đã ngạc nhiên vì tôi không chủ đích tìm kiếm những thứ này.
Bạn biết đấy, tôi sưu tập đồ cũ. Từ trước, tôi đã tìm thấy các cuộn phim và đã khai thác chúng, nhưng không phải cụ thể là các đoạn phim Việt Nam. Tôi học được một vài mẹo và nếu bạn giỏi tìm kiếm chuyên sâu, đặc biệt là trên YouTube, một thế giới với rất nhiều thứ sẽ thực sự mở ra. Mặc dù ngạc nhiên, nhưng tôi đã sống ở Việt Nam mười năm và có một kết nối cũng như sự quen thuộc với nhiều nơi. Điều đó đặc biệt thú vị đối với tôi thay vì tìm thấy video Thái hoặc Campuchia hoặc gì đó, tất nhiên tôi nghĩ nó vẫn sẽ thú vị. Nhưng tôi nghĩ có một kết nối và cùng lúc đó là một sự tình cờ vì tôi chỉ đang tìm kiếm băng cho máy quay của mình.
Tôi muốn hỏi bạn một câu dựa trên những gì bạn vừa trả lời. Đầu tiên, bạn đã đề cập đến một sự kết nối giữa bạn và Việt Nam. Mặc dù có sự kết nối này, bạn có vẫn coi mình là người ngoài cuộc không? Nếu có thì cương vị đó ảnh hưởng đến quan điểm, góc nhìn và nghiên cứu của bạn như thế nào?
Bert: Vâng, chắc chắn rồi. Dù tôi có xem bao nhiêu video đám cưới Việt Nam, tôi vẫn đang quan sát một thứ gì đó từ bên ngoài nền văn hóa so với nền văn hoá của tôi. Nói như vậy để thấy rằng có những ranh giới mà tôi vạch ra với những đoạn phim mà tôi muốn chiếu. Tôi có ranh giới rõ ràng trong đầu về những gì tôi quan tâm. Ví dụ, có rất nhiều video về đám tang, và thậm chí là các nghi lễ tôn giáo. Tôi thấy những vấn đề đó mang tính chất rất cá nhân. Thậm chí tôi không muốn đăng những cảnh mọi người thắp hương, vì đôi khi tôi có thể không hiểu tường tận các tập tục truyền thống. Trong trường hợp có thể tôi muốn đăng những điều cá nhân đối với gia đình và tôi cảm thấy không hiểu, tôi sẽ hỏi bạn bè để giải thích cho tôi những gì đang diễn ra. Vì vậy, chắc chắn có những ranh giới mà tôi phải cẩn thận, nhưng tôi là một người ngoài cuộc đang nhìn vào và tôi luôn ghi nhớ điều đó.
Bạn đã nói về sự hoài niệm, và hoài niệm cũng là từ được sử dụng trong phần mô tả về dự án trên trang Instagram. Gần đây dường như mọi người đều nói về hoài niệm — là Y2K, thập niên 90 hay thậm chí là thập niên 80.
Dự án của bạn nằm ở đâu trong bối cảnh văn hóa rộng lớn hơn của sự hoài niệm? Tại sao chúng ta lại nhìn về quá khứ vào lúc này? Điều gì về quá khứ mà chúng ta đang khao khát?
Bert: Tôi không biết liệu mình có thể trả lời đầy đủ câu hỏi này không, nhưng tôi có thể giải quyết một vài phần. Như bạn đã nói, nghệ thuật đương đại đang đặc biệt có một sự quan tâm đến quá khứ. Về mặt thẩm mỹ, đó là sự trở lại của phong cách analog, retro. Mọi người đang sử dụng TV, máy quay phim đang trở lại… và những thứ tương tự. Tôi đoán đó là một xu hướng thẩm mỹ, nhưng mọi người đã chuyển sang kỷ nguyên số của việc chỉnh sửa và đang trở nên rất giỏi trong việc tái tạo nó theo cách số nhưng cũng có người trở nên rất giỏi trong việc pha trộn giữa analog và số. Vì vậy, mọi người thực sự theo đuổi phong cách gì đó trong nghệ thuật số, đặc biệt là trong các video âm nhạc.
Đối với cá nhân tôi, đó là một điều tôi mà tôi thích về những thứ video cũ. Những tác phẩm mà tôi đang thực hiện là những gì đã lớn lên cùng với tôi. Tôi trượt ván và chơi với các máy quay cũ. Chúng tôi luôn chờ đợi và sẽ xem toàn bộ khi băng VHS trượt ván ra mắt. Bây giờ mọi thứ đều phát hành trực tuyến. Vì vậy, ngay cả khi đó là một cái gì đó tôi muốn xem, tôi bắt đầu xem nó, và tôi xem các phần tôi muốn xem và rồi cuối cùng tôi không xem hết. Tôi không có ý khẳng định rằng bây giờ mọi người đang làm như vậy vì nhiều thứ này vẫn có sẵn trực tuyến, nhưng tôi nghĩ mọi người thực sự bị phân tâm. Tôi nghĩ điều thú vị về các định dạng analog, dù là âm nhạc như đĩa vinyl, bạn sẽ ít nhất nghe một nửa album, hoặc bạn xem VHS, khả năng cao là bạn sẽ xem toàn bộ. Chỉ là phiền toái để kiếm được thiết bị để làm như vậy.
Bạn có nghĩ rằng các nền tảng xã hội, trong trường hợp này là Instagram, đã trở thành một cách mới mẻ để mọi người trở thành nghệ sĩ, hoặc giám tuyển, hoặc nhà lưu trữ không?
B: Vâng, ở một số khía cạnh tôi nghĩ là có. Ngày nay, bạn có thể bắt đầu một trang Instagram để lưu trữ bất cứ điều gì bạn muốn, và nếu ai đó không theo dõi nó, bạn vẫn có thể vui vẻ làm điều đó. Tôi không biết có bao nhiêu người trong số này sẽ gọi mình là giám tuyển hoặc nhà lưu trữ nhưng tôi đoán họ có thể nếu họ muốn. Tôi nghĩ một điều thú vị về nó là cách thức lưu trữ thay thế này chắc chắn là một phần của một loại subculture nào đó. Đối với tôi, nó đã dẫn tôi đến những cuộc trò chuyện trực tuyến với nhiều người khác.
Tôi đã kết nối với rất nhiều người. Tôi không phải là fan của — ý tôi là tôi thích trang Instagram, nhưng tôi nghĩ nó chỉ có thể đi xa đến thế. Một khía cạnh tôi thích là sự kết nối với những người đang làm những điều tương tự, hoặc những người quan tâm đến băng VHS hoặc analog. Vì vậy, theo nghĩa đó, tôi nghĩ Instagram là thú vị. Đối với việc điều hành một trang lưu trữ chỉ trên Instagram, tôi nghĩ đó là cách tốt để quảng bá và thu hút sự quan tâm. Nhưng cuối cùng, nó có thể vẫn thiếu sức nặng, tầm quan trọng hoặc ý nghĩa gì đó tương tự. Vì vậy, tôi nghĩ đó là một nơi tốt để bắt đầu. Cuối cùng nếu bạn muốn có nhiều người theo dõi để trưng bày những thứ bạn đã tìm thấy. Nhưng nó có thể trở nên thừa thãi, tuỳ thuộc vào mục tiêu của bạn là gì.
Môi trường trực tuyến khác biệt như thế nào với bối cảnh truyền thống?
Bert: Như tôi đã nói trước đó, bạn có thể so sánh Instagram với bất kỳ cách thay thế nào để hiển thị những gì trong loại lưu trữ này==. Vì vậy, với Instagram, nếu có điều gì đó tôi tìm thấy chỉ đơn giản là kỳ lạ và thú vị và không kết nối với một kho lưu trữ lớn hơn thì tôi nghĩ nó là chất liệu cho Instagram vì bạn chỉ đăng một lần duy nhất để giữ cho trang luôn mới mẻ. Những thứ khác mà tôi thu thập, tôi giữ chúng trong một thư mục với rất nhiều đoạn phim tương tự khác, với hy vọng cuối cùng có thể làm điều gì đó lớn hơn — một loại montage nào đó.
Tôi đã làm việc với một tác phẩm video dài hơn ở a.farm. Điều đó thật tuyệt vì tôi chưa bao giờ có thời gian hoặc cơ hội. Tôi đã có khoảng bốn hoặc năm tháng để sắp xếp tất cả các đoạn phim này, để chuyển đổi nó sang dạng vật lý và bắt đầu chỉnh sửa. Làm một buổi chiếu thay vì đăng trên Instagram là cách hay để đánh giá phản ứng của khán giả đối với điều gì đó có ý nghĩa hơn một chút. Ngoài ra, khi mọi người xem video, sẽ thật tuyệt nếu có bản sao VHS của tác phẩm. Đó là điều đã bị mất đi vì không ai mua video dưới dạng vật lý nữa.
Tôi sẽ nhấn mạnh một điều mà bạn đã đề cập. Bạn đã nói rằng bạn muốn dự án có ý nghĩa. Vậy với bạn, bạn không muốn phong cách sẽ lấn át nội dung? Vậy, xét một cách tổng thể, tôi tự hỏi nếu nó không chỉ về *vibes*, hay *feels* bạn có nghĩ rằng nó phải có ý nghĩa sâu sắc nào đó không?
Bert: Đó là một câu hỏi thú vị và tôi thực sự không biết (cười). Tôi đang từ từ tìm ra điều đó. Ý bạn là đối với tôi hay đối với người khác?
Tôi đoán là đối với người khác.
Bert: Điều đó tùy thuộc vào họ. Tôi hy vọng nó có ý nghĩa tích cực đối với họ. Đối với tôi, như tôi đã nói, lúc đầu tôi không biết tại sao tôi lại làm điều đó. Không có lý do gì, chỉ vì sự quan tâm của riêng tôi. Và sau đó, tôi chỉ thích sự khám phá. Dự án này đã dẫn tôi tới việc tìm kiếm những đoạn video analog và tôi phải tìm kiếm rất nhiều để tìm thấy một số thứ này. Điều đó giống như khi bạn tìm kiếm rất nhiều và không tìm thấy những gì bạn muốn và sau đó bạn tìm thấy nó, đó là một cảm giác thực sự tuyệt vời.
Đối với tôi, tôi chỉ bắt đầu làm mà không biết tại sao tôi lại làm nhưng tôi thích nó. Tôi nghĩ từ từ, đặc biệt là trong thời gian lưu trú tại đây và hoàn thiện tác phẩm này, tôi đã nghĩ, ok, dự án này nói về cái gì? Mọi người sẽ nhận được gì từ nó? Trước đó bạn đã tại sao bây giờ mọi người lại quan tâm đến quá khứ và tập trung vào sự hoài niệm. Tôi nghĩ việc lưu trữ lịch sử theo lối tiêu chuẩn thì hơi học thuật. Rõ ràng, ở Việt Nam, có rất nhiều tư liệu về chiến tranh, hay những đoạn phim rất cũ từ thời kỳ Pháp và những thứ tương tự như vậy. Nhưng tôi nghĩ những năm 80 và 90 có nhiều người tìm kiếm video gia đình. Khi bạn đưa những video gia đình thời năm 80 hay 90, nó không quá cũ và mọi người có thể kết nối với nó, một số người thậm chí còn có ký ức về những sự kiện đó. Họ có thể nhớ rằng dì hoặc chú của họ có một máy quay nhưng họ chưa xem những băng đó.
Có những người nhắn tin cho tôi nói rằng, ồ tôi có băng đám cưới của mẹ tôi, bạn có muốn không? Và tôi nói, chắc chắn rồi. Ý tưởng về video gia đình xuất phát từ đó. Tôi lớn lên ở Mỹ, chúng tôi có các chương trình TV nơi mọi người gửi video gia đình của họ. Điều đó không tồn tại ở Việt Nam nhưng tôi nghĩ mọi người thích nó. Nó dễ đồng cảm nhưng vẫn retro, hoài niệm, hài hước và thú vị.